TOSUNDAN ATASÖZLERİ

Arka kapıdan çıkmak.
Bir şey öğrenmeden okul ya da işten ayrılmak, mezun olmak.

Arkadaş değil, arka taşı.
Aslında zarar veren, sıkıntı yaratan sözde arkadaşlar için kullanılıyor.

Arkası mihrapta.
Güçlü ve sağlam kişi-ye/lere yaslanmış.

Arkası yufka.
Yaslandığı, dayandığı, güvendiği kişiler güçlü ve sağlam değil.

Arpalı buğdaylı oturmak.
Bir toplantıda kadınlı erkekli karışık oturmak.

Arpalık yapmak.
Çıkar kaynağı olarak bellediği bir yeri ve kimseyi sürekli olarak sömürmek. Arpalık, bilindiği gibi eskiden kimi din büyüklerine aylık olarak verilen para.

Arpaya katsan at yemez, kepeğe (yal'a) katsan it yemez.
Bir kişinin o anda sözü geçen iş için uygun olmadığını belirtir. İşe yaramaz adam. Efendim, köylerde evcil köpeklere et değil, suyla karıştırılmış kepek verilir. Kimi bölgelerde bunun adı yaldır.

Arşını ile alır, sindisi ile keser.
Bu söz, işine gelen konuyu ya da bir şeyi istediği gibi kullanan, yürüten kişilere yakıştırılır. Arşın, bilindiği gibi eski bir uzunluk ölçüsü. Sindi, isim; "makas"in Osmanlıca'daki karşılığı.


Art ayağıyla kulağını kaşır.
Densizce davranışlarda bulunan, aşağılık kişilere söylenir.

Kuru bok göte yapışmaz
Bir kişiye yapmadığı kesinlikle bilinen bir suçu yüklemeye çalışmak boşunadır.


Sıçılacak ağız göte yakın gelir
Kişinin ağır hakaret görmesi, kendisinin buna yol açmasından ileri gelir.


Osuranın burnuna sıçmalı ki koku ala
Yaptıklarıyla çevresini rahatsız eden kişiyi daha ağır eylemlerle rahatsız etmeli ki davranışının ne denli kötü olduğunu anlasın.


Osurukla boya boyanmaz
Yeterli olmayan davranışla bir iş başarılamaz.

Koyunun götü bir gün açıksa keçininki her gün açık
Davranışlarını herkesin beğendiği bir kimse bir gün yanlış bir iş yapabilir. Bu her gün yanlış iş yapanınkinin yanında kınanacak bir durum sayılmaz.


İt boku acından yer
Kötü, yasadışı yollarla para kazananlar, geçimini sağlamak için başka yol bulaşamamışlardır.

[b]Göte yakın yerden et yememeli[/b]
Bir sakınca doğurabilecek işe girişilmemeli.


Bir ağaçtan okluk da çıkar, bokluk da
Aynı aileden iyi insan da yetişir, kötü insan da.


Açık göte herkes tükürür
Utanç verici, iğrendirici davranışları herkes tiksintiyle karşılar.

Adam olacak çocuk bokundan belli olur
Bir kişinin yeni başladığı işte ilerleyip ilerleyemeyeceği daha ilk davranışlarından bellidir.

Ak göt kara göt hamamda belli olur
Aynı sınavdan geçecek olanlardan kimin iyi, kimin kötü durumda olduğu sınavın sonunda belli olur.




A köse, sayılmadık kaç tel sakalın var?
Önemsiz bir kişinin kendini ve yaptığı işi önemli ve zor gösterdiği durumlarda söylenir.

Acıkacak diye sıçmaya korkar.
Çok cimri insanlar için söylenir.


Açgözlü daya (taya) çocuğu.
Kanmayan, doymayan çocuklar ve yetişkinler için söylenir. Daya (taya), sütnine, dadı. (farsça daye'den)


Ad ali'nin göt veli'nin.
Bir işi yapan, bu iş için uğraşan kişinin adı anılmaz da bu işten yararlanan kişinin adı anılırsa kullanılıyor. "ad" zamanla "at" oluvermiş. Bu sözü kimileri "kim kime dum duma" anlamında kullanıyor.


Adam bildim eşeği, altına serdim döşeği.
Saygı gösterip yârdim edilen kişinin terbiyesiz ve densiz olduğunu öğrenildiğinde söylenen bir söz.

Adı ata bindi, ayağı yerde gezer.
Sanki eşeğe bindi, ayağı yere sürter.

Adı(m) ulu, götü(m) kuru.
Ünü çok fakat sanılanın aksi bir durumda olan insanların sözü.

Adım adım yer edeyim, gör sana neler edeyim.
Ne yapacağını sezdirmeden karşısındaki insanı yerinden etme çabasına girişecek olanların tehdit sözü.

Adımı güveç koy amma, ocak üstüne koyma.
Zor isler yapan biri olarak tanınmak isteyen fakat aslında zor işler yapmak istemeyen kişilerin yandaş arayış sözleri.

Adımız orospu, (fakat, hâlâ) ekmeğimizi kuru yeriz.
Yaşamak, kazanmak için kötü işler yapan fakat elinde avucunda hiçbir şeyi olmayan insanların kullandıkları söz.


"Adin ne?" "mülayim aga." "sert olsan ne halt edersin?"
Diyalog degil, monolog. Sert davranmakla hiçbir şey elde edemeyeceğinin bilincinde olmak.

Aga diyeyim sana, yağın bulaşsın bana.
Yardakçılık yapan, kayırılmak istenen insanları anlatmak için kullanılır.

Ağzı açık ayran delisi.
Aptal aptal bakarak ortalıkta salak salak dolaştığı düsünülen insanlara gıyabında söylenen söz.

Ağzımı yaktı aş olsa, başımı yardı taş olsa.
Zarar veren ama onu da beceremeyen insanlar için sonradan söylenen söz.

Ağzının domalmasından ömer diyecegi belli(ydi).
Yapılan kötülük ardından söylenen, aslında her şeyi baştan anlayanların söyledigi bir söz.

Ah ahisi gitmiş, of ofusu kalmış.
Güzel günleri, güzellik dönemi geçmiş, çirkin günler, çirkin dönemi başlamış insanlar için kullanılır.


Ahmak ıslatan (yagmuru).
Öyle bir yağmur ki yağan, şemşiyesiz yürüsem bir şey olmaz dersin, ince ince ıslanırsın. Böyle havalarda yürüyenlere ithaf edilmis bir söz bu.


Akim derken bokum der.
Tutarsız olan, çelişkili konuşan, kendini övmeye çalışırken kötü yönlerini anlatan insanlar için kullanılır.

Aklımı bokuma karıştırdı.
Kafası karışan, doğruyla yanlışı ayırdemeyen, ne yapacağını bilemeyen insanların sözü.

Aklım bokuma karıştı.
Korku, şaşkınlık ve panik duygularını ifade etmek için kullanılıyor. Aşırı mutlulukta kendini kaybedenler için de.


Aklına turp sıkayım.
Bir kişiye yanıldığını, budalaca düşündügünü söylemek için kullanılır.

Aksayanla aksak, suya gidenle susak.
Başkaları ne yaparsa onu yapan insanlara söylenen bir söz. Susak, batı yörelerinde su taşımak için kullanılan geniş ağızlı testi.

Akşam ahıra, sabah çayıra (nahıra).
Yiyip, içip yatmaktan başka hiçbir şey yapmayan insanlara. Nahır, kırlara otlatmaya gönderilen davar (koyun-kuzu-koç) sürüsü.


Akşam hacı mehmet, sabah eskici yahudi.
Bazen iyi ve dürüst görünen kurnaz, dalavereci, cimri kişiler için. Herhalde o zamanlar "hacı" kavramının içi boşalmamıştı ki olumlu gösterildi.
Akşam kavurur, sabah savurur.
Zar zor kazandığını günübirlik harcayan, geleceği düşünmeden yaşayan kişiler için.

Akşam yezit diye öldürdüler, sabah şehit diye namazını kıldılar.
Önce acımasızca suçlayıp öldüren sonra da üzülen gruplar için söylenirmiş. Zaman geçtikçe güncelligi artıyor.


Al allah kulunu, zapteyle delini.
Kimsenin engelleyemediği, sonunu düşünmeden korkusuzca bir işe atılan kişilerin ardından söylenir.


Al dağlardan kengeri, ver devenin ağzına.
Bedavadan işini gördüren ve haksız kazanç sağlayanlar için.

Al sana bir kaya, nerene (nereye) dayarsan daya.
Bir sorunun nasıl çözüleceğini bilemeyen ya da sorunu baskasının sırtına yükleyen bir insanın sözleri.

Alacağın bir igne, çeliğin okkasıdan sana ne!
Uğraşı alanını daha büyük konularla ilgilenerek abartan kimselere.
Alacağına şahin, vereceğine karga.
Alırken bütün gücünü kullanan, verirken bin dereden su getiren insanlar için kullanılır.


Alavere, dalavere, kürt mehmet nöbete.
Bütün yükü dümen çevirerek bilgisiz ve kimsesiz kişilerin üstüne atmakla ilgili bir söz. Daha o zamandan, kim bilir ne zamandan.

Alçacık alçacık damlar, bedava gitti bizim amlar.
Ev kadınının gelin gittigi evde (bazen yıllar sonra bile) emsal gelinlere kıyasla yoksul görünen evinin alçak tavanına bakıp, iç geçirmesi.

Aldı haberi, gitti kabarı kabarı.
Sevindirici bir haber alıp, gerektiginden fazla övünerek gidenlerin ardından...


Alın (derisi) değil, davul derisi.
Arsız ve utanmayan kişiler için söylenir.


Alışmış kudurmuştan beterdir.
Bir şeye alıştı mı ondan kurtulmak çok zordur anlamında.

Alı fakı'ya yazdırdık, daha beter azdırdık.
Uzmanı sanarak gittikleri birinin durumu daha da karıştırması.


Ali kıran baş kesen.
Çevrede terör estiren, sorumsuzca her istediğini yapan tek kişi için söylenir.

Almazsın, satmazsın, pazarda işin ne?
İlgi alanına girmeyen konu üstünde gereksizce duran kişilere söylenir.


Altı aylık seyisliği var, kırk yıllık at boku (fişki) eşeler
Deneyimsiz fakat çok bilmis gibi davranan, beceriksizlik yapan, ortalığı karıştıran kişilere...


Altta kalanın canı çıksın
Herkesin başının çaresine bakmasını, güçsüz duruma düşmemesi gerektiğini söylüyor...

Am budalası.
Kadınların etkisinde, aklı fikri kadınlarda ve cinsellikte olan kişi.


Am bulmuş, kıllısını arıyor.
Amacına erişmiş, bir şeyleri elde etmiş daha da iyisini istiyor, elindekini beğenmiyor anlamında kullanılır.


Amasyanan bardağı, biri olmazsa bir daha.
Beğenmediğini atıp, bir başkasını alanların sözü.


Amı olanın imanı olmaz.
Kadınlar için söylenen bu sözü saıirım erkekler çıkardı, nedendir ben bu sözü yaşlı bir teyzeden duydum.

Anadan sıska, ne yapsın muska.
Kökü çürük, tedavisi olanaksız kişiler için söylenir.


Anan turp, baban şalgam.
Görgü, bilgi sahibi olmayan insanların yetistirdiği çocuklar için kullanılır.

Anası sarmısak, babası soğan.
Görgü, bilgi sahibi olmayan insanlarin yetiştirdigi çocuklar için kullanılır.



Anasını bellemek.
Birine (özellikle erkekler için) en duyarlı konuyu örnek göstererek büyük bir kötüllük yaptığını söylemek.
Anasını satayım.
Bir durumu önemsememek. Ne olursa olsun, varım anlamında.


Anasını sattığım.
Birine bela okumak. Lanetlemek.


Anasını sattım.
Bu işi yoluna koydum, başarıyla sonuçlandırdım, sıyırdım, kıvırdım.


Anasının -körpe- kuzusu.
Nazlı, zor işlere, sıkıntıya gelemeyen gençlere söylenir.

Anasının gözü - amı.
Çıkarcı, hileci, dalavereci, kurnaz kişiler için.



Anasının nikâhı.
Uzak bir yer.

Anasının nikâhını istemek.
Sattığı malın karşılığında çok fazla bedel istemek.


Anladımsa arap olayım.
Konuyu anlamayan insanlar, arap olmak belirgin bir ayrıksılık yarattığı için olsa gerek, bu sözü kullanırlar/dı.


Anlaşıldı Vehpi'nin kerrakesi.
Bu masum deyim, işin iç yüzünün anlaşıldığı, amacın belli olduğu zamanlarda kullanılıyor. Kerrake, ses olarak kötü bir şeyi çağrıştırır gibi görünse de, aslında bilim adamlarının bir zamanlar giydiği ince kumaştan yapılmış üstlüğe verilen ad.



Ar namus tertemiz -dümdüz.
Namus ve utanma duygularından tamamen sıyrılmış.


Arabanın tekerine çomak sokmak.
Yolunda giden bir işi engellemek.





Araları şekerrenk (oldu) aldı.
Dostluklari bozuldu. Şekerrenk Farsça'dan gelen, sariıya çalan renk anlamında bir kelime.


Arı satmış (yemiş), namusu kiraya (tellala) vermiş (arkasına atmış).
Namus duygusundan uzaklaşmış, utanmaz, kötü yola sapma noktasına gelmiş kişiler için kullanılır.


Arık altından tarla bağışlamak.
Çıkar yolu göstermek, bu sözü vermek.

Asım asım olmak.
Birinden sürekli bir şey istemek, asılmak.

Aslan sütü.
Argo değil. şaka yollu rakı.


Aş deliye kaldı.
Durumdan yararlanacak diğerlerinin ortadan kalkmalarıyla firsatın bir kişiye kalması.

Aşka gelmek.
Heyecana kapılmak, çosku içinde olmak.

At anası.
İri yarı, erkeksi kadınlara bir yakıştırma.


At çalındiktan sonra, ahırın kapısını kapamak.
İş işten geçtikten sonra önlem almak. (halayık sikildikten sonra kapıyı kapar.)

At elin, it elin, bize ne!
Oralı olmayan, başkasının işine karışmayanların kullandığı bir söz.

At görür aksar, su görür susar.
Gördüğü her seye özenen, gerekmese de sahip olmak isteyen kişilere söylenir.

Ata et, ite ot vermek.
Bir kişiye işine yaramayan bir seyi ya da yetkin olmadığı bir görevi vermek. ( İtin önüne ot, atın önüne et koymak.)

Ata nal çakıldığını görmüş, kurbağa ayaklarını uzatmış.
Hakeden bir kimsenin karşısında bunu haketmemiş bir kişinin gocunması, istekte bulunması. Kişinin kendini bilmemesi.

Atam bilir atasını, ben bilirim ötesini.
Karşıdakilerin nereden nereye geldiklerini, soyunu, sopunu, ne mal olduklarını bildiğini iddia eden kinayeli söz.

Ateş almaya mı geldin?
Birinin gelip hemen gitmesine söylenir.


Ates bacayı sardı.
Durum tehlikeye girdi, olan oldu.

Ateş olsa cirmi kadar yer yakar.
Meydan okuma sözü. Çok güçlü olsa ne kadar zarar verebilir ki? Her şeyi göze almak. Cirmi, arapça hacim, büyüklük, oylum.


Ateşe vursan duman vermez.
Eli sıkı, çok cimri kişilere söylenir.


Ayranı yok içmeye tahtırevanla (atla) gider sıçmaya.
Durumuna, yoksulluğuna bakmadan gösteriş yapmaya, varsiılar gibi davranmaya çalışan insanlar için söylenen bir söz.

Az koy da, sen koy.
Çok kandırılan, dostlarından kazık yiyen bir insanın yakınışı. Bazen de, önerinin yanı sıra yardım da isteyen bir insanın kullandığı söz.

Alışmadık götte tuman (don) durmaz.
Bir insan bir şeyi içine sindiremezse o işte başarılı olamaz.


Şanssız deveyi çölde kutup ayısı sikermiş.
Çok şanssız olmak.

Eşşeği siken, ossuruğuna katlanır..
Hamama giren terler.


İmam ossurursa, cemaat (çatır-çatır) sıçar
İnsanlar, liderlerinin yaptığını yapar.

Zaman kötü, kolla götü.
Bu zamanda ortam kötü, kendine dikkat et.


İşini bilmedik çavuşlar, döner götünü avuçlar.
Yaptığı işini bilmeyen insanların başarısız olması.

Ölüyü çok yıkarsan, ya ossurur ya sıçar.
Çok özenilen işler sonuca varmaz.