ROMA RAKAMLARI

ALINTI

Romalılar, Eski Mısırlıların yıllarca önce yaptıkları gibi, önceleri bazı sembolleri tekrarlayarak sayıları tasarladılar.Başlangıçta değişik bazı sembol ve harfleri, rakam olarak kullanmışlardır.

Bu rakamları, ilk olarak Romalılar kullandıkları için, aritmetikte Roma Rakamları ya da Romen Rakamları olarak adlandırılır.Kaynaklar, Roma rakamlarının bir elin parmaklarından esinlenerek ortaya konduğunu belirtir. Romalılar, bugün kullandığımız l, 2, 3, 4 rakamları yerine I, II, III, IV sembollerini ve BEŞ i belirtmek için de, V şeklinde bir el işaretini sembol olarak kullandılar. ON u belirtmek için de V sembolünü, değişik biçimde iki kez kullanarak X sembolünü elde ettiler. (Çaprazlanmış iki düşey çizgi.) Diğer rakamları da alfabelerindeki harflerden aldılar.

Romalılar sayıları belirtmek için, 7 ayrı harfi rakam olarak kullanmışlardır. Aşağıdaki tabloda, Roma rakamları gösterilmiştir.

Örnekler: I=1, V= 5, X= 10, L= 50, C= 100, D= 500, M= 1000

XXX= 30, III= 3, X= 10. LX= 60, XL= 40,

VII=7, IV= 4, XC= 90, LXXX= 80,

LXXXIX=89, XLV= 45, XCIII= 93,IC= 99,

MCMXCIII= 1993, MCMLIII=1953, MCDLIII=1453

MCMLXXXIV = 1000 + 900 + 50 + 30 + 4 = 1984

Bugün de zaman zaman kullanılan bu harfler, yan yana getirilerek daha büyük sayılar oluşturulabilir.

Mesala “35″,”XXXV” şeklinde yazılır.

Bu sayılar yazılırken bazı uyulması gereken kurallarda vardır.
1- Bir harf, en fazla üç defa yan yana yazılabilir.
2- Bir harfin sağına, kendisinden daha küçük değerli bir harf gelirse, toplanarak okunur.
XII=12
DCX=610 ,
LXXVII= 77 gibi.
3-Sol tarafa yazıldığında ise çıkarılır.
XC=90,
IL=49,
CD=400 gibi.
Sadece bir harf yazılabilir.
4- Hem sağa, hem de sola daha küçük değerli harfler yazılarak farklı rakamlar yazılabilir.
CMLI=951,
XLVII=47,
CDLV=455 gibi.
5- Roma rakamı ile yazılabilecek en büyük ve en uzun sayı 8243; dir.(MMMDCCCLXXXVIII)
6- Çok sık olmamakla beraber daha büyük sayılara ihtiyaç hissettiklerinde harflerin değerini 1000 kat arttırmak için üzerlerine çizgi çizmişlerdir.
Alttaki çizgileri üzerinde gibi düşünürseniz;
V=5000
X=10000
L=50000
C=100000
D=500000
M=1000000
Roma rakamlarına dayalı, Roma sayma düzenine göre, toplama ve çıkarma işlemlerinin yapılmasında, bazı temel özellik ve sınırlamalar vardır. Bunları özetlersek :

A -Toplama İşlemindeki Özellik ve Sınırlamalar
a) Yanyana yazılan ve aynı sembolü gösteren, iki ya da üç temel rakam birbiriyle toplanarak, toplama karşı gelen sayı elde edilir .
Örnek :
I I I = 1 + 1 + 1 = 3 X X = 10 + 10 = 20
Uyarı : Bu rakamların yazılışları ile ilgili önemli özellik : I, X, C sembolleri yanyana, 3′ten fazla; V, L, D, M sembolleri de, 1′den fazla yazılamaz.
b) Büyük rakamların sağına yazılan küçük rakamlar, kendisi ile toplanarak toplama karşı gelen sayı elde edlir.
Örnek :
XV = 10 + 5 = 15
DLXI = 500 + 50 + 10 + 1 = 561
C) Küçük değerleri gösteren semboller (rakamlar), büyük değerleri gösteren sembollerin sağına yağıldığında, bu değerler toplanarak toplama karşı kelen sayı elde edilir.
Örnek :
MDCLXVI = 1000 + 500 + 100 + 50 + 10 + 5 + 1 = 1666
DLXI = 500 + 50 + 10 + 1 = 561
B -Çıkarma İşleminde Özellik ve Sınırlamalar
a) 5 ile başlayan V, L, D sembolleri, çıkarma amacı ile, kendinden büyük değer belirten sembollerin soluna yazılmaz.
b) Bir sayı, ancak aşağıdaki durumlarda çıkarılabilir.
I sadece V ve X den çıkarılabilir.
X sadece L ve C den çıkarılabilir.
C sadece D ve M den çıkarılabilir. c) Küçük değerli semboller, büyük değerli sembollerin, soluna yazıldığında, büyük değerden küçüğü çıkarılır, bu fark sayıyı verir
Örnek :
IX = 10 -1 = 9
XL = 50 -10 = 40

d) İki büyük değerli sembol (rakam) arasına yazılan küçük değerli sembol, sağındakinden çıkarılmak suretiyle, sonuca denk gelen sayı elde edilir.
Örnek :
CXL = 140
LIX = 59

e) Roma sembollerinin değer bir özelliği de, binleri göstermek için sembolün üzerine bir yatay çizgi, milyonları göstermek için de; ilgili sembolün üzerine iki yatay çizgi çizilerek ifade edilir.
Görülüyor ki; Roma sayma düzeni, sadece toplama ve çıkarma işlemine dayanmaktadır. Sıfır ve basamak sistemi (kavramı) yoktur. Bu nedenle, aritmetik işlem yapmaya uygun değildir. Şöyle ki : Romada Forum Meydanındaki süslü hitabet kürsüsünün ;Columna Restrata; sütünunda 2.200.000 sayısını belirtmek için yirmi iki adet; yüz bin; i gösteren sembol (sayı işareti) oyulmuştur. Roma rakamları bu özellikleri dolayısıyla; bugün matematik işlemleri yapmak amacıyla kullanılmamaktadır. Ancak, çok sınırlı olan, bazı özel gösterimler için kullanılmaktadır. Dört işlem yapma zorluğu sebebi ile günümüzde fazla kullanılmamaktadır. Bazı usuller geliştirilse de çok büyük sayılara sıra gelince yetersiz kalmaktadır. Ancak yine de bazı kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi kullanım alanları vardır.Roma sayma düzeni, sadece toplama ve çıkarma işlemine dayanmaktadır. Sıfır ve basamak sistemi (kavramı) yoktur. Bu nedenle, toplama ve çıkarma dışındaki aritmetik işlemleri yapmaya elverişli değildir.Roma rakamları ile 1984 sayısı, MCMLXXXIV olarak yazılır.Not: Roma rakamları en fazla 3 kez yanyana yazılabilir. Bu şekilde 30 sayısı, XXX olarak yazılır.