SİHİRBAZLIK = İLLÜZYON

SİHİRBAZLIK = İLLÜZYON

İllüzyon insanlık tarihiyle eşdeğer bir sanat dalıdır. İllüzyon temelde göz yanılması, göz aldanmasıdır. Yanılsama ya da illüzyon insanların nesne ya da uyaranları hatalı bir şekilde algılamasıdır. Hatalı algılanmasını sağlamak da illüzyonistin elindedir. İllüzyon oyunları bu yüzden çözülemediği sürece zevk verir ve hoşa gider. İllüzyon gözlere, düşünceye, beyine sunulan bir bilmecedir. Amacı insanları kandırmak değil, gördüklerinin gerçekliğine inandırmaktır, bu da illüzyonları sunan illüzyonistin el becerisi ve bunları sunma yeteneğiyle ilgili bir konudur.
İllüzyon başlı başına bir sanat dalıdır ve dünyada hakettiği değeri diğer sanat dallarında olduğu gibi bulmuştur. İllüzyon sanatı, tüm sanat dallarıyla yüksek seviyede ilişki içindedir. İllüzyonda amaç düşünce ve hayal sınırlarını zorlamak hatta onları aşmak ve belki de en zor olanı bu görevi her geçen gün değişik şekillerde ve oluşumlarda yerinde getirmektir.
Günümüzde tüm çabalara rağmen sihir ve sihirbazlık dendiğinde insan zihninde çok kolay çağrışımlar yapan illüzyon sanatı; illüzyon ve illüzyonistlik kelimeleri kullanıldığında hala soru işaretleriyle karşılaşıyor. Oysa ki sihirbazlık halk diline daha kolay gelen yaygın bir söyleniş biçiminden başka bir şey ifade etmez. Bu iki kelime eşanlamlıdır, yalnızca illüzyon uluslararası bir terim olma özelliğine sahiptir.
İllüzyonda, illüzyonist için tam anlamıyla sahne hakimiyeti kurmak gereklidir. Söz konusu olan hakimiyet de tiyatral çalışmalarla, pandomimle, muhakkak diyalogla ve de monologla kurulur. Müzikle bedenin ahenkli uyumu sahnede görsel açıdan çok önem taşır. Beden dilini iyi bilmek ve bu konuda kendini iyi tanımak, hem izleyenlerin görsel anlamda aldığı hazzı arttırmak hem de ilgi ve dikkatlerini canlı yutmak adına büyük öneme sahiptir. Sahne performansı ve yapılan şov tabiki kişiye özeldir, ancak bunları geliştirmek için çalışmakta yine kişiye özgüdür. İllüzyonda zıtlıklar söz konusudur; büyük boyutlarda nesnelerin aniden kaybolması, yine küçük boyutlarda kutuların içinden çok büyük nesnelerin meydana gelmesi bundan kaynaklanır. Burada dikkate değer bir konuda kamufleyi sanat haline getirebilmek ve izleyenlere keyifli anlar yaşatabilmektir. İllüzyon sanatı eğlence sektörünün geçmişi en eskiye dayanan sanat dallarından biridir, televizyonun daha evlere girmediği ve eğlence anlayışının boyut değiştirmediği dönemlerde gösterilen ilgiyle, eğlencenin farklı boyutlar kazanarak çok çeşitlendiği ve görsel iletişimin, teknolojinin hayatımızın büyük bölümünü neredeyse ele geçirdiği günümüz anlayışının gösterdiği ilgi arasında fark alması kabul edilebilir bir gerçektir.
İllüzyonla uğraşmak için engin bir sevgiye, sonsuz bir sabıra ve de bitmeyen bir meraka sahip olmak gereklidir, bunun yanı sıra üstün bir yeteneği, süratli bir algılama gücünü uzun yıllara dayanan deneyimi şart koşan şaşırtıcı bir sanat dalıdır. Ayrıca insanın böyle bir meraka ve yeteneğe sahip olduğunu anlayarak bu konuda yoğunlaşması ve faaliyet alanları yaratması da bir sürece tabiidir.
İllüzyon sanatını seyreden seyirci için hayal dünyasında yaşattıkları ve kendilerince makul olan fikirleri çok önemlidir, o yüzden de bu sanatın hataya tahammülü yoktur; bir şarkıcı mikrofonu bozulursa çıplak sesiyle şarkıya devam edebilir ama illüzyonda geri dönüşler pek mümkün değildir. Orta ve uzun vadeye dayanan deneyim ve sahne alışkanlığı ancak bu geri dönüşleri mümkün kılabilir. Bu yüzden de kamufle konusunda yüksek beceriye sahip olmak ve illüzyon sırlarını hiçbir şekilde açıklamamak illüzyon sanatının olmazsa olmaz şartlarıdır. Ancak sırların açıklanması konusunda şartın esnediği bazı noktalar söz konusudur ki bu da yeni yetişen insanlar arasında bilgi, birikim ve deneyim paylaşımını sağlamak adınadır. İllüzyon bir sır sanatıdır, dolayısıyla sırrı bilinen oyunların izleyici açısından hiçbir değeri kalmaz bu yüzden de illüzyon sanatı için sürekli bir merakı ayakta tutmak adına illüzyonistlerin hem sunuş hem de diğer hususlarda çok dikkatli olmaları gerekir. Sergilenen oyunlar ne şekilde olursa olsun seyirci açısından çözüme gidiş aşaması zor olmalı. Çözüme gittiği oyunlara, seyirci sadece bakar, çözüme gidemediği bütün oyunlarıysa beğeniyle seyreder ve dikkatini, heyecanını, alkışını canlı tutar.
Günümüzde illüzyon sanatında teknolojinin getirdiği tüm imkanlardan yararlanılıyor. Ancak salt teknoloji asla sanatın devamlılığı açısından yeterli olmaz. Bu yüzden usta-çırak ilişkisi daima var olacaktır.

İllüzyon sanatı, insanlık tarihi kadar eskilere dayanır. İllüzyon veya dilimizdeki yaygın söyleniş biçimiyle sihirbazlık, eski uygarlıkların saygın bir meslek dalı durumundaydı.

Bilhassa Mezopotamya yöresinde, günümüzden binlerce yıl öncesinde kurulmuş bulunan o devrin önemli uygarlıkları, Sümer, Elam, Akad gibi toplumların sihirbazları yazılı tarihe geçecek kadar ün kazanmışlardır.

Sihirbazlık denilince akla ilk gelen uygarlıklardan biri eski Mısır medeniyetidir. Eski Mısır döneminde sihirbazlık doruk noktasına ulaştı. Bilinen illüzyon tekniklerini uyguladıkları halde, kendilerinde tabiatüstü kuvvetler varmış gibi empoze eden ve bunda da başarılı olan eski Mısır sihirbazları, sırlarını kimseye vermezlerdi. Bunlardan bazıları, güvendikleri gençler yetiştirmiş, sanatlarını bunlara devretmişlerdir. Çoğu ise sırları ile birlikte ölüp gittiler.

Eski Mısır sihirbazlarının şöhretini asırlar boyunca gündemde tutan olay, hiç şüphesiz, kutsal kitaplarda anlatılan Hz. Musa ile Firavun’un sihirbazları arasında cereyan etmiş ünlü mucize hadisesidir. Bilindiği gibi Hz. Musa, Firavun’u Allah’a inanmaya davet ediyor. Firavun ise Musa’dan Allah’ın gerçekten elçisi olup olmadığının ispatını istiyor. Hz. Musa o anda elindeki değneği yere bırakıyor. Değnek yılana dönüşünce Firavun etkileneceği yerde kahkahalarla gülüyor ve bunun basit bir sihirbazlık olayı olduğunu, mucizeyle alakası bulunmadığını söylüyor. Çünkü Firavun aynı oyunu, sihirbazlarından defalarca seyretmiştir. Hz. Musa’yı küçük düşürmek amacıyla sarayında topladığı usta sihirbazlardan bu numarayı yapmalarını itiyor. Bütün sihirbazlar ellerindeki değnekleri yere bırakınca hepsi yılana dönüşüyor. Ne var ki Hz. Musa’nın yılana dönüşmüş olan değneği diğerlerini yutunca, sihirbazlar şaşırıp kalıyorlar. Zira onların yaptığı, illüzyon tekniği uygulanmış bir oyundu. İllüzyon tekniklerini iyi bilen ve Musa’nın gösterdiği olayı illüzyonla gerçekleştirebilmenin imkansızlığını çok iyi takdir eden sihirbazlar, Hz. Musa’nın gerçekten bir mucize sergilediğini hemen anlıyorlar.

Firavun, illüzyonun yabancısı olduğu için, meydana gelen olay onun açısından sıradan bir sihirbazlıktır ve tüm sihirbazlar bunu yapabilirler... Bu sebeple Hz. Musa’nın mucizesine inanmamıştır.

Aslında bu olgu günümüzde de devam ediyor. İllüzyon sanatı, birtakım sistemler zinciridir. Teknik bir oyun çok iyi sunulur ve seyredenleri etkilerse ortaya iki netice çıkar: Sunucu, gösterdiği olayın aslında göz yanılmasına dayandığını, sistem üzerinde çalışan, kabiliyeti olan her insanın bunu becerebileceğini açıkça söyler. Yahut da tam aksa yapılır, meydana gelen olayın kendinde var olan birtakım gizli güçlerle gerçekleştiğini empoze eder. Ne yazık ki illüzyon teknikleriyle çalıştıkları halde, kendilerinde doğaüstü kuvvetlerin var olduğunu söyleyenler tarih boyunca hiç eksik olmadılar. Böyle kişiler günümüzde de faaliyetlerini sürdürüyorlar. Bunlar evliya, ermiş ve hatta peygamber olarak tanınıyor, halkı sömürerek refah içinde yaşıyor, hak etmedikleri saygınlıklar kazanıyorlar. Oysa dürüst davranan sanatçı hor ve hakir görülüyor.

İllüzyon sanatı, ilk çağlarda tabiatüstü güçlerle icra edilen bir uğraşı şeklinde tanıtılırdı. İllüzyonu ciddi bir çehreyle ve bugün bilinen tavrı ile tiyatro sahnesine çıkaran kişi Fransız Robert Houdin’dir.

Aslı Berlin Devlet Müzesi’nde bulunan bir papirüs, ilk illüzyon gösterisinin gene eski Mısır’da gerçekleştirildiğini günümüze iletmiştir. Papirüste yazdığına göre, Dedi adında bir illüzyonist, çeşitli hayvanlar kullanarak firavun Keop’un huzurunda gösteri yapmış. Dedi’nin gösterisi firavunun o kadar hoşuna gitmiş ki sanatçıya çeşitli ihsanlarda bulunmuş ve hayatının refah içinde yaşamasını sağlamış. Dedi, tüm Mısır’da illüzyon gösterileri tertipleyerek meşhur olmuş.

Bir baraj projesiyle sular altında kalan, Mısır’ın Beni Hasan vadisinde bulunan eski bir mezar duvarı resminde Hokka Oyunu“ yapan bir figür vardır.

Hokka oyunu, sihirbazlık oyunlarının en eskisi, belki de ilki olarak bilinir ve Hindistan’dan kaynaklandığına inanılır. Bu oyun, üç kupa ve bu kupalara sığabilecek çapta üç topla, masa başında yapılır. Oyun el çabukluğu prensibi üzerine kurulmuştur. Kupalar ağızları masaya dönük olarak yan yana dizilir, içlerine toplar konulur. Toplar, sanatçının ustalığına göre çeşitli varyasyonlarla kupalar arasında gizli olarak adeta seyahat ederleri Kah tek kupa içinde toplanırlar, kah tüm kupalara yayılırlar. Sonunda ya kaybolurular yahut da olduklarından fazla büyürler.

Ortaçağ Avrupasının tüm panayırlarında hokka oyunu sunan sanatkarlar eksik değildi. Hokka oyunu, ülkemizde de bilinen eski oyunlardan biridir.

Fizik ve kimya gibi bilimler illüzyon alanında yani gelişmelere yol açtı. Panayır sanatçıları hokka oyunu yanında bazı değişik oyunlar da sunmaya başladılar. Gene de bunların el çabukluğu becerisine dayandığını söylemek gerekir.

Ortaçağ sanatçıları arasında, kendi geliştirdiği prensiplerle panayır sanatçılarından ayrılan ve Kral Arthur’un desteğini görmüş en ünlü kişi, İngiliz sihirbazı Merlin’dir. Adı efsanelere karışmış olmakla birlikte illüzyon tarihinin gerçek illüzyonistlerinden biridir.

Ortaçağın sonlarında bazı mekanik prensipler illüzyon sanatına hakimiyet sağlamaya başladı. İllüzyon sanatı alışılmış kalıpların dışında bir gelişim kazandı. Çünkü o dönemlere kadar sanatçılar açık havada çalışan ve çoğunlunun, arkasını sahne olarak kullandıkları arabalarla diyar diyar dolaştıkları bir görünüm içindeydi.

Teknikler geliştikçe illüzyonistler atılım yapmak gereğini duydular. Çünkü gösteriler halkın alıştığı kalıpların dışına taşmağa başlamış ve ilgi çekici bir duruma gelmişti.

17. yy’da illüzyon Çin’de en sevilen gösteri sanatlarından biri durumuna gelmişti. Çinli bir illüzyonist Pu Chu-Ling uzun yıllar gösteriler yaparak ünlü oldu ve meslek hayatının sonlarında “Hayaller Kitabı” adıyla bir kitap yayınladı. Burada hem meslek hayatını anlatıyor ve hem de bazı oyunları hakkında bilgi veriyordu. Kitabın en ilgi çekici bölümü, “Hintli Fakirlerinin İp Oyunu” idi. Pu Chu-Ling bu oyunu devamlı olarak sunmuş ve büyük ilgi görmüştü.

Çinli illüzyonistin bu kitabı batıya ulaşınca, batılı sanatçılar tarafından büyük bir ilgi ve biraz da hayretle karşılandı. Batı dünyasına uzak kalan Çin gibi bir ülkede böyle ciddi çalışmalar yapılıyor olması, Avrupa ve Amerikalı illüzyonistlerin harekete geçmesini sağladı.

Heller adlı Amerikalı bir illüzyonist Hindistan ve Mısır gibi, illüzyon mesleğinin kaynaklandığına inanılan ülkelere seyahatler yaptı. Amacı, kutsal kitaplarda anlatılan Hz. Musa’nın yılan olan değnek ve Hint ip oyunu numaralarının aslını araştırmaktı. Çünkü bu oyunlar batıda gerçek doğaüstü güçlerle yapıldığına inanılan olaylardı. Tabiat üstü kuvvet diye bir kavramın bulunmadığı Heller’in gayretleriyle ilk ispatını duyurmuş oldu.

1840’larda Fransız Robert Houdin adında bir genç illüzyon sanatına yepyeni bir ruh getirdi. Onun gayesi, tiyatro sahnesinde alışılmışın dışında yepyeni bir sanat sunmaktı.

Halk, şimdiye kadar gördüğü sanatçılardan daha enteresan bulduğu bu sanatçıyı çok tuttu. Houdin, illüzyon sanatını, getirdiği yeniliklerle seçkin denilen halk kesimine kabul ettirdi. Fransız kralı Louis Philippe 1845 yılında izlediği Houdin’in gösterisi sonunda ona madalya vererek ödüllendirdi. Bu olay büyük yankılar yaptı. Netice itibariyle illüzyon sanatında yapmış olduğu büyük atılım, Robert Houdin’i modern illüzyonun babası ünvanına kavuşturdu.

Dünyaca ünlü illüzyonistlerin başında gelen diğer bir sanatçı Houdini’dir. 1874 yılında Macaristan’da doğan Houdini, küçük yaşlarda ailesiyle Amerika’ya göç etti. İllüzyon sanatına ilgi duyan Houdini, adını, Robert Houdin’den esinlenerek değiştirmiş ve Harry Houdini olarak tanıtmıştır. Bilinenlerin tam tersine Houdin ve Houdini iki ayrı illüzyonistir.

Houdini takdim ettiği akıl almaz hünerlerle halkın nazarında efsaneleşirken illüzyonist olduğunu her fırsatta söylemiş, kendisinde doğaüstü güçlerin bulunmadığını daima açıklamıştır. Aynı zamanda, illüzyon tekniklerini kullanarak kendilerinde üstün güçler bulunduğunu iddia edenlerin mesleklerini düşürmek için mücadele etmiştir.

31 Ekim 1926 tarihinde, müthiş bir apandisit krizine rağmen sahneye çıkmış, programını başarı ile tamamladıktan sonra bitkin bir durumda hastaneye kaldırılmıştır. Ne yazık ki kurtarılamamıştır.

Aynı dönemler içinde ABD’li Harry Kelar (1849-1922), İtalyan Beneval (1865-1939), ABD’li Haward Thursttan (1869-1936), Harace Goldin (1873-1939), Max Malini, İngiltere’den P.T.Selbit, Hollandalı Dante, Alman Kalenag (1903-1963), Hint Sorcar(1913-1971), ABD’li Lee Grabel, Hollandalı Fred Kaps, ABD’li Daug Henning (1947-2000) illüzyonun dünyada atılan sağlam temelleri üstünde pek çok başarıya imza atmışlardır.Zigfried & Royl’un büyük hayvanlarla yaptığı şovlar illüzyonun farklı bir kulvarını işaret etmektedir.

Günümüzde David Copperfield bilimin ve tekniğin sunduğu tüm imkanlardan maddi boyutunu hiç düşünmeden faydalanarak büyük prodüksiyonlara imza atmaktadır ancak çok kuvvetli bir ekip çalışmasına sahip olduğu da bir gerçektir. Lance Burton belki David Copperfield kadar geniş projelerle gündeme gelmese de o da hatırı sayılır bir üne ve kimliğe sahiptir. İllüzyon camiasının iyi bir temsilcisidir.