MOBBING NEDİR

NICLENO Paz Nis. 19, 2009 5:00 am

Mobbing, (Latince'de; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız

etme veya sıkıntı vermek), özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve

kontrolün zayıf olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da

grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı

uygulamasıdır.

Son dönemde sosyoloji ve hukuk başta olmak üzere çeşitli alanlarda

disiplinlerararası çalışılan bir konu haline gelmiştir.

Mobbing sözcüğü önceleri çocukların birbiriyle olan zorbalık ilişkilerini

tanımlamakta kullanılmıştır.

İşyerlerinde de 1950-1960’lı yıllarda yapılan araştırmalar, mobbingin sadece

çocuklar arasında yaşanmadığını ortaya koymuştur.

Mobbing duygusal bir saldırıdır.

Yaş, ırk, cinsiyet ayrımı gözetmeden, taciz, rahatsız etme ve kötü davranış

yoluyla herhangi bir kişiye yönelen saldırganlıktır.

Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılır.

Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar.

İşveren ima ve alayla, karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeye yönelik

saldırgan bir ortam yaratarak kişiyi işten ayrılmaya zorlar.

Bir araştırmaya göre mobbing, kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda, okullarda

ve sağlık sektöründe daha yaygındır.

Yüksek işsizlik oranları ve dolayısıyla çalışanın değersiz görülmesi

mobbingin artmasına neden olmaktadır. Sonuç olarak her işyerinde ve her

türlü kuruluşta rastlanabilir. Organizasyon bozukluğunun daha fazla olduğu

işyerlerinde, disiplin getirmek, verimliliği artırmak, refleksleri koşullandırma

(askeri disiplin) öne sürülerek yapılmakta ve meşrulaştırılmaktadır.

Psikolog Michael H. Harrison, Ph.D., yakın zamanda ABD’de 9.000 kamu

çalışanı üzerinde yapılan araştırmada, kadın çalışanların % 42’sinin, erkek

çalışanların ise % 15’inin son iki yılda zorbalığa uğradığını, bunun kayıp

zaman ve verimlilik açısından 180 milyon dolara mal olduğunun

hesaplandığını belirtiyor. Leymann İsveç’te intiharların % 15’inin mobbing

kaynaklı olduğunu söylüyor.

Mobbinge Uğrayanların Genel Özellikleri

Mobbing genellikle ;

İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan;

İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen;

Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen;

Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık;

Bağımsız ve yaratıcı;

Zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişilere

yöneliyor.

Ama kimi zaman, işyerinde sessiz, iletişim kuramayanlar da

mobbingin hedefi olabiliyor.

Zorbalar ise, aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler

olarak tanımlanıyor. (Leymann)

Mobbing uygulayan kişilerin ve kurbanların kişilik özellikleri ve işyeri

koşulları mobbingin nedenlerini açıklıyor. Leyman bunları dört başlık altında

topluyor:

Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak

Düşmanlıktan hoşlanmak

Can sıkıntısı içinde zevk arayışı

Önyargıları pekiştirmek

Ek olarak mobbing uygulayanın kötü kişiliği ve patron olarak bunu hak

olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk

travmaları da sayılabilir.

Bodsky Taciz edilmiş çalışan adlı kitabında, “taciz ya da rahatsız etme,

insanların kendilerini ayrı tutma ve ayrıcalıklarını koruma için kurulu bir

işleyişin olmadığı zaman başvurdukları bir yoldur” şeklinde tanımlamaktadır.

Mobbing Davranış Biçimleri Sınıflandırılması

Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkilemek:

Sözünüz kesilir, yaptığınız iş sürekli eleştirilir, jest ve bakışlarla ilişki kesilir,

yazılı ve telefonda tehditler vs.

Sosyal ilişkilere saldırı:

Kimse sizinle konuşmaz, diğerlerinden ayrılmış bir işyeri verilir, çalışanların

sizinle ilişkiye geçmeleri yasaklanır, orada değilmişsiniz gibi davranılır.

İtibarınıza saldırı: Arkanızdan kötü konuşulur, asılsız söylentiler çıkarılır,

kararlarınız sürekli sorgulanır, özgüveninizi olumsuz etkileyen bir iş

yapmaya zorlanırsınız.

Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırı:

Hiçbir özel göreviniz yoktur, sürdürmeniz için anlamsız ve sahip

olduğunuzdan daha az nitelik gerektiren işler verilir, işiniz sürekli değiştirilir,

özgüveninizi etkileyecek şekilde işler verilir.

Kişinin sağlığına doğrudan saldırı:

Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız, fiziksel şiddet tehditleri

yapılır, doğrudan cinsel taciz ve fiziksel zarar görürsünüz.

Mobbing, işin akışına ya da bir davranışa ilişkin bir anlaşmazlıkla başlar.

Daha sonra zorbanın saldırgan eylemleriyle devam eder, saldırganlığa

zorbanın dışında yönetim veya iş arkadaşları da katılabilir.

Bir sonraki aşamada kurban, sorunun kaynağı, problemli ya da akıl hastası

olarak damgalanır.

Süreç, işe son verilmesi ya da kişinin ayrılması ile tamamlanır.

Bu sonuç, çoğunlukla mobbingin bitmesi anlamına gelmez, çünkü benzer

bir iş kolunda çalışmak zorunda olan kişi kötü huylu, asi ya da işten

anlamaz olarak damgalanarak referansları kirlenmiş olur.

Çalışanların Karşılaşabileceği Olaylar

Çalışanların şerefi, doğruluğu, güvenilirliği ve mesleki yeterliliğine saldırılar

başlar. (Mesleki yeterlilik sorgulandığı zaman bu, o kişiye güvenilemeyeceği

anlamına da gelir. Eğer kişiye güvenilmiyorsa yaptığı iş de değersizdir,

kendisi de..)

Olumsuz, küçük düşürücü, yıldırıcı, taciz edici, kontrol edici iletişim kurulur.

(Verilen süre içinde başarılması zor görevler vermek, izole edilmek, bilginin

saklanması, kuralların sıkça değiştirilmesi.)

Doğrudan ve dolaylı, gizli veya açık yapılması. (Göz teması kurulmaz, kişi

tutarsız gösterilir, görmezden gelinir, yetkileri azaltılır.)

Bir veya birkaç kişi tarafından yapılması. (Bu duruma bazen yöneticiler ve çalışanlar da katılır.)

Sürekli, çoklu ve sistemli bir biçimde zaman içinde yapılması. (Mobbingin sıklığı ve süresi zararı büyütür.)

Hatalı olanın kurbanmış gibi gösterilmesi. (Aniden yetersizmiş gibi

gösterilen kişiyle ilgili, önceden şikayet konusu olmayan bazı hatalar sorun

yaratmaya başlar.)

Kurbanın itibarını kaybetmeye, kafasını karıştırmaya, yıldırmaya, yalıtmaya

yönelik olması ve teslim olmaya zorlaması. (Utandırma eylemleri yapılır.)

Kişiyi dışlama niyetiyle yapılması.

İşyerinden ayrılmayı kurbanın tercihiymiş gibi göstermek.

Örgüt yönetimi tarafından hoş görülmesi, kışkırtılması, teşvik edilmesi.

(Çare aramak için başvurulan merciler kişiyi reddeder.)

yönetimin desteklemesi.

Kurbanın Üzerindeki Etkileri

Mobbing insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusunu zedeler, kişinin

kendine yönelik kuşkusunu artırır, paranoyaya ve kafa karışıklığına neden

olur, kurban kendine güven duygusunu yitirir, kendisini yalıtabilir,

huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşar.

Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik

atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres

bozukluğu yaratabilir.

Western Washington Üniversitesi profesörlerinden sosyal psikolog Gary

Namie'ye göre, zorbalık kurbanlarının % 41’i bunalıma giriyor, kadınların %

31’i, erkeklerin % 21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) teşhisiyle

bir kez daha işyerine dönemeyerek çalışamaz oluyor. Tam anlamıyla

çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı sıfırlanıyor.

MOBNINGI ENGELLEME YÖNTEMLERİ

Mobbing kurbanlarına

yeni bir iş araması,

yardım alması,

kendini yalıtmaması,

özgüvenini geliştirmesi,

olasılıkları hatırlaması,

yaraları sarmaya çalışması,

yasal işlem yapması ve

sendikaya başvurması önerilmektedir.

Mobbingin psikolojik bir saldırı olduğu düşünülürse psikolojik savunma

yöntemleri geliştirmek büyük önem taşımaktadır.

Böylece alınan yaranın derinleşmesi önlenebilir ve kişi, iş yaşamının dışına

atılmaktan kendini kurtarabilir.

Durdurulabilir Ya Da Engellenebilir Mi?

Durdurmak ya da engellemekten önce sorunun varlığını anlamak gerekir.

Konu, Türkiye’de ne yasal olarak tanımlanmış ne de bilinen bir olgu haline

gelebilmiştir.

Sınırlı sayıda insan kaynakları uzmanı ve sayılı psikologun dışında ne

sendikalar ne de çalışma bakanlığı böyle bir sorunu gündemine almamıştır.

Bu durumda sendikaya danışıldığında ya sorun anlaşılmayacak ya da

işyerlerinin doğal bir süreci olarak görülecektir.

Çünkü yaygın işsizlik ortamında başka birinin çalıştırılmak istenmesi

mümkündür ve sırf bu nedenle bu tip davranışlar sergileniyor olabilir.

Mobbing aslında sıkça karşılaşılan yıldırma kavramından çok uzak gibi

görünmese de, yıldırma olgusu genel kabul görmüş ve engellenmesi için

çalışılmayan bir konu olduğu için, hem olayın psikolojik boyutlarının hem de

korunma ve önlemlerin öne çıkarılması açısında mobbing kullanılmaktadır.

Yapılması Gerekenler

Zorbaya açıkça duruma itiraz ettiğinizi söyleyin, taciz edici söz ve

davranışlarını durdurmasını isteyin.

Yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınız

bulunsun.
Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin.

İlk fırsatta zorbayı yetkili birine rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz i

se yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla

bildirin.

Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım alın. Hem yardımcı olacaktır, hem de

kanıt oluşturacaktır.

Şikayetiniz hakkında kuruluşunuz içinde ne yapıldığını araştırın.

İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlar da aynı şekilde rahatsız

olabilirler, grupça başvurmanız daha etkili olabilir.

Bunlar mobbingi bir bütün olarak durdurmuyorsa hukuksal başvuru için

elinizde yeterince malzeme toplanmış olur.

Suç olarak tanımlanması da uygulamaların azalmasında katkı

sağlayacaktır.

Hem mobbingcilerin geri çekilmesini sağlayacak hem de kurbanların

çaresiz kalmasını engelleyecektir.

Avrupa'da konuyla ilgili çok sayıda dava bulunmakta ve ağır para cezaları

uygulanmaktadır.

Benzer davaların Türkiye’de de açılmasının sağlanması, mobbing

konusunda bir bilinç oluşturulması ve işverenin keyfi davranışlarının

sınırlandırılması ve son kertede ortadan kaldırılması, sendikaların bu konuda

etkinliklerinin artırılması mobbingin azaltılması yönünde önemli bir adım

olacaktır.

Türkiye'de mobbing davaları açılmaya başlanmış olup, Şubat 2006'da Jeoloji

Mühendisleri Odasına dava açan Tülin Yıldırım bu davayı Aralık 2006'da

kazanarak ilk örneği oluşturmuştur. JMO tarafından Yargıtay'a itiraz edilen

karar, mahkeme tarafından da Temmuz 2008'de onanması ardından hukuki

olarak mobbing davalarının önünü açmıştır.